Środowisko przyrodnicze

Środowisko przyrodnicze Wałycza podobnie jak i terenów go otaczających wykazuje się cechami krajobrazu młodoglacjalnego, powstałego w okresie ostatniego zlodowacenia Polski w czwartorzędzie i przekształcanego do czasów dzisiejszych. Cały obszar Ziemi Chełmińskiej charakteryzuje się występowaniem typowych form erozji i akumulacji lodowcowej, kształtującej się w okresie postoju i recesji lądolodu w fazie Vistulian (115 – 11,5 tyś lat temu). Jest to teren, w którym dominują wysoczyzny morenowe o średniej wysokości 110 m n.p.m., ze znacznie zróżnicowaną pokrywą glebową, porozcinane większymi i mniejszymi dolinami rzecznymi m.in. Drwęcy, Osy i Strugi Toruńskiej. Z racji występowania wielu rodzajów jezior i oczek wodnych o genezie związanej z działalnością lodowca, obszar ten określany jest również jako Pojezierze Chełmińskie.

Głównym okresem, w którym kształtowała się geologia i geomorfologia obszaru wsi był czwartorzęd, kiedy to podczas zlodowaceń tworzyły się osady do dziś zalegające na powierzchni ziemi. W wyniku nasuwania i topnienia lądolodu skandynawskiego działały procesy erozji i akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej, co doprowadziło do powstania form oraz osadów związanych z zanikiem ostatniego lądolodu podczas tzw. subfazy krajeńsko-wąbrzeskiej, około 17,2 tys. lat temu[1]. Północno-zachodnie tereny Wałycza pokryte są glinami zwałowymi oraz w niewielkim stopniu żwirami i glinami moren czołowych. Tereny zachodnie znajdujące się dzisiaj w bezpośrednim sąsiedztwie Wąbrzeźna to głównie piaski i żwiry lodowcowe, a w granicy ze Strugą Wąbrzeską, namuły den dolinnych wraz z zagłębieniami bezodpływowymi oraz torfy. Struga Wąbrzeska w okresie ostatniego zlodowacenia funkcjonowała jako koryto rzek odprowadzających wody roztopowe z czoła lodowca. Doprowadziło to do akumulowania na terenie dzisiejszej miejscowości, piasków i żwirów wodnolodowcowych oraz w minimalnym stopniu torfów i piasków zastoiskowych z mułkami[2].

Mapa geomorfologiczna

            Wałycz położony jest średnio na wysokości 102 m n.p.m. Deniwelacje terenu charakteryzują się, podobnie jak na całym tutejszym obszarze niewielkimi wartościami. Minimalna wysokość znajduje się w południowo-wschodniej części wsi i wynosi 96,6 m n.p.m. Wysokości te wzrastają w kierunku północnym w stronę Myśliwca i Jaworza, maksymalnie do 107,6 m n.p.m. Różnica między najwyżej, a najniżej położonym punktem w miejscowości wynosi zatem 11 m n.p.m., a centralna jej część, jaką jest „Osiedle Mieszkaniowe Wałycz” znajduje się na wysokości 100,2 m n.p.m. i wzrasta w kierunku „Osiedla Leśnego” do 102,1 m n.p.m. Tereny leśne położone są na wysokości od 98 m n.p.m. w południowej części, do ponad 107 m n.p.m. w części północnej.

Istnieje wiele czynników glebotwórczych, które mają decydujący wpływ na rodzaj powstałej gleby. W przypadku terenów Wałycza, do głównych należą rzeźba terenu, budowa geologiczna, układ sieci hydrologicznej oraz pokrycie terenu. W obrębie sandru wąbrzeskiego wykształciły się gleby bielicowe i bielice, powstałe na piaskach i żwirach wodnolodowcowych przy udziale roślinności borów.[3] Gleby te w 75% zajmują powierzchnię Wałycza. Charakterystyczną ich cechą jest występowanie w profilu poziomu bielicowania, który powstał wskutek wymycia związków glinu, żelaza, manganu w kwaśnym środowisku, jakie wytwarza rozkładająca się ściółka lasów iglastych. W części północnej występują gleby bielicowe luźne przechodzące w kierunku południowym w gleby bielicowe słabo gliniaste. Przy południowej granicy Wałycza z Wałyczykiem znajdują się bielice ciężkie, wytworzone na glinach zwałowych, natomiast w środowej części znajdują się bielice lekkie i średnie, które na północ od Wąbrzeźna i Wałycza zajmują ogromną powierzchnię[4]. 

Mapa glebowa

            Na terenach obejmujących granicami miejscowość Wałycz występuje jedno duże skupisko leśne, znajdujące się we wschodniej części miejscowości, oraz dwa drobniejsze w części południowej. Ogólnie kompleksy leśne na terenie Wałycza zajmują 360 ha co stanowi 37% ogólnej powierzchni wsi. W przypadku kompleksu leśnego we wschodniej części Wałycza to stanowi on ponad 95% ogólnej powierzchni leśnej miejscowości i podlega leśnictwu Dębowa Łąka, nadleśnictwu Golub-Dobrzyń. Ciągnie się on szerokim pasem od całej północnej granicy z wsią Jaworze, poprzez Osiedle Leśne Wałycz, zwężając się w kierunku Wałyczyka. Na terenie miejscowości występuje także sztucznie utworzony park wiejski o powierzchni 2,84 ha z 15 gatunkami drzew, w tym m.in. grabem zwyczajnym czy dębem szypułkowym.

Największy kompleks leśny Wąłycza

        Położenie Wałycza na obszarze erozji i akumulacji wodnolodowcowej powoduje występowanie osadów charakterystycznych dla tego typu obszarów. Dlatego głównie występują tutaj piaski i żwiry oraz w mniejszym stopniu gliny, które jednak nie są wykorzystywane jako surowiec eksploatacyjny. Jedynym cennym surowcem występującym na tym terenie są złoża torfowe, znajdujące się przy granicy z wsią Wałyczyk oraz we wschodniej części miejscowości. Złoże torfowe położone na granicy wsi Wałycz i Wałyczyk rozciąga się jednolitym i zwartym pasem o powierzchni około 80 ha[5]. Jak podaje Witalis Szlachcikowski w swojej kronice, złoże to określane jest jako „kopalnia węgla”. Torf pochodzący z tego złoża charakteryzuje się stosunkowo wysoką wartością ogrzewalną, a na jego ekskluzywność wpływa także nałożone prawo własności. Złoże to poddawane było eksploatacji, jednak nigdy na skalę przemysłową ze względu chociażby na płytkość. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wydobycie sięgało do 200 ton rocznie, ponieważ prowadzone było ręcznie, w oparciu o zachowanie stanu wartościowych łąk, które na tym obszarze były podstawą gospodarki opartej na uprawie i hodowli. W trakcie okupacji 1939-1945, niemieccy zarządcy gospodarstw po raz pierwszy zastosowali eksploatację maszynową, głównie do celów handlowych, a wydobycie sięgało wówczas od 500 do 800 ton rocznie. W roku 1951 Gminna Spółdzielnia wprowadziła nowy system eksploatacji za pomocą bagrownicy Schlickeysena, który pozwolił na wydobycie nawet do 1000 ton rocznie[6]. Dzisiaj złoże nie jest już eksploatowane na cele handlowe, znajduje się w rękach prywatnych i pełni rolę łąk i pastwisk dla gospodarki rolnej jaką uprawia na tym terenie człowiek. Jego wyeksploatowanie można określić na około 75%. Znacznie mniejsze złoże torfowe znajduje się we wschodniej części Wałycza, na terenach leśnych, przy granicy z wsią Niedźwiedź. Położone jest po obu stronach szosy prowadzącej do Wąbrzeźna i ma ono charakter porozrzucany w kilku niewielkich kompleksach, zajmując powierzchnię około 12 ha. Złoże to nigdy nie było eksploatowane i prawdopodobnie nigdy nie będzie, ponieważ nie przedstawia większej wartości użytkowej.

        Najcenniejszym przyrodniczo obszarem miejscowości Wałycz jest więc park podworski, położony w centralnej części wsi. Park założony został w XIX wieku i ma powierzchnię 2,84 ha, co sprawia że jest jednym z większych w gminie Wąbrzeźno. W parku występuje 15 gatunków drzew, w tym zabytkowa alejka z grabów. Na terenie parku znajduje się dworek, częściowo z XIX wieku, przebudowany w wieku XX, ogród, staw oraz mały kort tenisowy.

---

[1] MIKULSKI K. (red.), HISTORIA WĄBRZEŹNA Tom 1, Urząd Miejski, Wąbrzeźno 2005 
[2] Na podstawie Przeglądowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 200 000, ark. Toruń, 1978 
[3] BEDNAREK R., PRUSINKIEWICZ Z., GLEBY – Województwo toruńskie 
[4] Na podstawie Mapy gleb Polski w skala 1:300 000  
[5] Według: SZLACHCIKOWSKI W., „Kronika powiatu wąbrzeskiego 1945-1965”, Wąbrzeźno 1966 
[6] Według: SZLACHCIKOWSKI W., „Kronika powiatu wąbrzeskiego 1945-1965”, Wąbrzeźno 1966

Geneza nazwy

Wałycz pomimo, iż jest małą i typową wsią w Polsce, posiada swoistą wyjątkowość, wyróżniającą ją spośród szeregu tysięcy pozostałych miejscowości. Chodzi tu dokładnie o samą nazwę – Wałycz. Wiele, bowiem nazw miejscowości w naszym kraju bardzo licznie się powtarza, w różnych regionach Polski. Wałycz natomiast istnieje jako jedyna i niepowtarzalna wieś, w sensie występowania na obszarze całego kraju. Spotkać możemy jedynie kilka miejscowości o podobnym brzmieniu, takich jak: Wałcz, Wełcz, Wabcz, czy „pochodny” Wałyczyk.

Urzędowy wykaz nazw miejscowości 2015

W literaturze oraz starej dokumentacji Wałycz możemy spotkać pod wieloma różnymi nazwami. W momencie utworzenia wsi przez Zakon Krzyżacki, z dokumentów dowiadujemy się, iż miała ona łacińską nazwę „Wallitsch”[1]. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod redakcją Bolesława Chlebowskiego z 1892 roku, przytacza następujące nazwy polskie: „Walicz” i „Walycz” oraz niemieckie i łacińskie „Wallitz” lub zamiennie „Walitz”, „Wadlitz” i „Walesch”. Nazwa „Walitz” występuje między innymi w przywileju nadanym przez Wielkiego Mistrza Krzyżackiego Dietricha von Altenburga w roku 1338. Mapa Friedricha Schroettera z lat 1802-18012,

Mapa Prus Królewskich Friedricha Schroettera

Wałycz przedstawia jako „Wallitz”. W XIX wieku najprawdopodobniej funkcjonowała również nazwa „Wallysch”[2]. Podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945 w odróżnieniu od Wałyczyka, Wałycz nosił nazwę - „Gross Wallitsch”(pol. Gros Walicz). Łatwo możemy więc zauważyć, iż nazwy polskie powstawały w wyniku spolszczania nazw niemieckich i łacińskich w czasach zaborów i II wojny światowej. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na to, iż pierwsza nazwa miejscowości, której de facto „pochodna” funkcjonuje po dzień dzisiejszy powstała w języku łacińskim.

Ustalenie skąd pochodzi nazwa miejscowości, jest dość zagadkowe i trudne do jednoznacznego ustalenia, ponieważ nigdzie w badanych dokumentach nie znajdziemy odpowiedzi na pytanie o genezę nazwy „Wałycz”. W oparciu o prace i materiały etnograficzne wybitnego etnografa, historyka i archeologa Władysława Łęgi[3] postanowiłem sam, chociaż w minimalnym stopniu przybliżyć, skąd wzięła się nazwa wsi. Według Łęgi na ziemi chełmińskiej proces powstawania nazw miejscowości zależał od sześciu głównych czynników:

* od właściwości terenowych – ukształtowanie terenu,

* od zajęć, które na odnośnym obszarze dokonywano,

* od nazwiska właściciela,

* od pierwiastków wierzeniowych,

* od wydarzeń historycznych,

* od przezwisk.

Z całą pewnością mając na uwadze znaczenie nazwy i dzieje miejscowości, wszystkie oprócz pierwszego możemy odrzucić. Pozostaje nam czynnik pierwszy, który według autora „Ziemi Chełmińskiej…” występuje na obszarze Ziemi Chełmińskiej najliczniej: „(…)Znamiona terenu, które zwróciły uwagę ludu, mogą być różnorakie(...)”[4]. Stricte geograficznie nazwę, więc możemy z dużym prawdopodobieństwem powiązać z szeregiem polodowcowych moren czołowych uszeregowanych w tym regionie w trzy pasma, zwane morenami wąbrzeskimi. Moreny są to niewysokie pagórki, osiągające maksymalną wysokość do 25 m zbudowane z materiału skalnego pochodzącego z transportowania przez lodowiec. Przez teren Pojezierza Chełmińskiego przebiegały trzy pasma tego typu pagórków, z których jedno o znacznie mniejszej wysokości od pozostałych, przebiega na linii Ryńsk–Czystochleb–Wałycz–Jaworze–Osieczek. Dzisiaj rzeźba terenu okolic Wąbrzeźna, silnie przekształcona przez rolnictwo, nie wykazuje w rzeczywistości znaczących deniwelacji terenu, tym bardziej takich, które mogłyby rzucać się w oczy potencjalnym kolonistom. Jednak opierając się na dowolnej mapie tego obszaru z naniesionymi punktami wysokościowymi lub izohipsami, wyraźnie widać wzniesienie terenu na wspomnianej linii pagórków, w stosunku do terenów sąsiednich od 18 m n.p.m. w Ryńsku, po 10 m n.p.m. w Czystochlebiu, 9 m n.p.m. w Wałyczu, 8 i 7 m n.p.m. w Jaworzu i Osieczku. Wówczas rzeźba terenu była wyraźniejsza i ciąg właśnie tych pagórków mógł kojarzyć się średniowiecznym osadnikom z wałami i zainspirować w tworzeniu nazwy.

Mapa moren czołowych (kolor czerwony) w okolicach Wąbrzeźna (http://atlas.kujawsko-pomorskie.pl)

Potwierdzeniem tej tezy może być również zbadanie nazwy pod kątem etymologicznym. Pierwszy człon niemieckiej nazwy „Wallitz” – „Wall” możemy przetłumaczyć właśnie jako „Wał”. Idąc za źródłami niemieckimi można wyczytać, iż końcówka „– itz” typowa jest dla niemieckich nazw miejscowości pochodzenia właśnie słowiańskiego. Opierając się na faktach historycznych dochodzimy do słusznego wniosku, że w momencie sprowadzenia przez Zakon Krzyżacki kolonistów niemieckich na tereny Ziemi Chełmińskiej, były one w granicach Królestwa Polskiego. Nazwy miejscowości posiadały więc charakter regionalny i nadawany zgodnie z zasadami opisanymi przez Władysława Łęgę. Czy zatem koloniści osiedlili się w miejscu, gdzie kilka wieków wcześniej prawdopodobnie istniała słowiańska osada "Wały" lub "Na Wałach", "Za Wałami" i przejęły jego słowiańską nazwę jedynie ją zniemczając? Trudność w odpowiedzi na to pytanie sprawia fakt, że nie istnieją żadne dokumenty dotykające tego zagadnienia. Jedyny trwały taki ślad odkryć można w niemieckich źródłach dotyczących genezy nazw miejscowości położonych na wschód od Łaby, gdzie zamieszkiwali właśnie Słowianie.

Mniej prawdopodobną wersją powstania nazwy, jest pochodzenie od nazwiska właściciela. Nazwy kończące się w języku niemieckim na „– itz” pod względem pochodzenia kwalifikowane są również jako miejsca należące do kogoś. Być może jednym z kolonistów mógł być ktoś o nazwisku „Wall” lub raczej „von Wall”. Wówczas nazywając miejscowość od swojego nazwiska stworzyłby nazwę „Wallitz”, co tutaj należałoby tłumaczyć jako ziemie należące do ludzi Walla lub miejsce ludu Walla. Co ciekawe ludzie Walla nazywani byliby Wallitami, a zmiękczając później tę nazwę w języku polskim czy otrzymalibyśmy „Waliczami” lub "Wałyczami"? Mimo, iż wersja ta jest prawdopodobna i ma również potwierdzenie w pracy Władysława Łęgi, uważam, że w takim wypadku powinny zachować się jakieś wzmianki świadczące o takim człowieku. Jeśli już nie w dokumentach i źródłach historycznych, to chociaż w legendach lub podaniach.

Zdecydowanie odrzucić należy tezę, jakoby nazwa miejscowości pochodzić miała od wałów obronnych otaczających wieś. Miejscowość nigdy nie posiadała żadnego typu elementów obronnych, poza naturalnymi warunkami terenowymi jakim były pagórki i pokrywa leśna. Wałycz nie był bowiem grodem, co potwierdza brak jakichkolwiek informacji na ten temat w pracy pt.: „Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu” autorstwa Andrzeja Koli, w której autor klasyfikował wszystkie odkryte dotychczas grodziska na tym terenie. Liczne badania archeologiczne prowadzone na tym obszarze w XIX wieku udowodniły, że Wałycz od początku istnienia był osadą wiejską o charakterze otwartym, czyli pozbawianą wszelkiego rodzaju „tworów” obronnych. Jedynie zwarta pokrywa leśna spełniała tu funkcję naturalnej przeszkody w dotarciu do wsi, dlatego w przypadku najazdów wrogich plemion, ludność chroniła się w pobliskim grodzie w Wąbrzeźnie, a pozostawione mienie nierzadko ulegało zniszczeniu i zgrabieniu.

---

[1] SZLACHCIKOWSKI W., „Kronika powiatu wąbrzeskiego 1945-1965”, Wąbrzeźno 1966

[2] CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO, Tom 1, Urząd Gminy Wąbrzeźno, Wąbrzeźno 2006

[3] ŁĘGA W., ZIEMIA CHEŁMIŃSKA - prace i materiały etnograficzne T. XVII, Polskie Towarzystwo    

  Ludoznawcze, Wrocław 1961

[4] ŁĘGA W., ZIEMIA CHEŁMIŃSKA - prace i materiały etnograficzne T. XVII, Polskie Towarzystwo    

  Ludoznawcze, Wrocław 1961

Położenie i status administracyjny

Wałycz jest miejscowością, która przez cały okres swojego istnienia, zarówno geograficznie, historycznie jak i kulturowo, nierozerwalnie związana jest z Ziemią Chełmińską, położoną pomiędzy trzema rzekami: Wisłą, Osą oraz Drwęcą w północno-środkowej Polsce. Innym określeniem tego regionu jest Pojezierze Chełmińskie lub Wysoczyzna Chełmińska z racji występowania wielu form

Zasięg Ziemi Chełmińskiej (źródło: www.pilot.pl)

charakterystycznych dla ostatniego zlodowacenia, określanego jako stadiał główny zlodowacenia Wisły. Po tym zjawisku do dzisiaj pozostało wiele form wskazujących na tego typu procesy. Należą do nich choćby takie formy pagórków polodowcowych jak moreny, kemy lub ozy, ale również systemy dolin rzecznych wyżłobione wodami pochodzącymi z topnienia lodowca oraz liczne jeziora wytopiskowe i mokradła. Pojezierze Chełmińskie jest obszarem słabo zalesionym, gdzie głównie w wyniku intensywnej gospodarki rolnej na przełomie wieków, to pola uprawne stanowią podstawową formę krajobrazu.

Pod względem administracyjnym od 1 stycznia 2017 roku sołectwo Wałycz, położone jest w granicach Gminy Ryńsk, w powiecie wąbrzeskim oraz podobnie jak znaczna część obszaru Ziemi Chełmińskiej w województwie kujawsko-pomorskim. Na przestrzeni ośmiu wieków istnienia, wskutek wielu wojen oraz licznych perturbacji terytorialnych, wieś znajdowała się w kilkunastu różnych jednostkach administracyjnych, w granicach różnych organów państwowych.

Wjazd do Wałycza od strony Wąbrzeźna (https://www.google.pl/maps)

W czasach, gdy teren ten zamieszkiwali Kujawianie, datowane są pierwsze osady położone w Wałyczu i wówczas obszar ten należał do kasztelanii chełmińskiej wchodzącej w skład monarchii piastowskiej. W granicach Zakonu Krzyżackiego w latach 1231-1466 Wałycz znajdował się w województwie lipienickim. W 1466 roku ziemie Zakonu Krzyżackiego jako prowincja Prus Królewskich została włączona do Królestwa Polskiego, a Wałycz znalazł się w województwie i powiecie chełmińskim. Po rozbiorach Królestwa Polskiego, Wałycz trafił pod panowanie Pruskie wchodząc w skład powiatu wąbrzeskiego, Rejencji kwidzyńskiej, by po latach niewoli w 1919 roku trafić do granic II Rzeczpospolitej Polskiej jako obszar dworski, wchodzący w skład wójtostwa Niedźwiedź, powiatu wąbrzeskiego, województwa pomorskiego. Po agresji niemieckiej w 1939 roku tereny te włączono do III Rzeszy, a sołectwo Wałycz znalazło się w gminie Wąbrzeźno-wieś, powiatu wąbrzeskiego, Rejencji kwidzyńskiej. Wraz z zakończeniem niemieckiej okupacji po 1945 roku przywrócono województwo pomorskie, a od roku 1950 województwo bydgoskie, gdzie Wałycz położony był w powiecie wąbrzeskim, nadal w gminie Wąbrzeźno-wieś. W roku 1954 po likwidacji gmin wiejskich, administracyjnie Wałycz włączono do gromady Myśliwiec, następnie w 1960 roku gromadę Myśliwiec włączono do gromady Wąbrzeźno-wieś. W roku 1975 utworzono województwo toruńskie, do którego należał Wałycz, który był częścią składową gminy Wąbrzeźno[1]. 
W styczniu 1986 roku miasto i gmina Wąbrzeźno zostały jak podają to źródła historyczne „scalone w atmosferze konfliktu” w jeden twór samorządowy. Staraniem ówczesnych radnych z terenu gminy już 27 maja 1990 roku doszło jednak do rozdziału jednostki na gminę Wąbrzeźno obejmującą tereny wiejskie i miasto Wąbrzeźno. Wałycz wówczas znalazł się w gminie wiejskiej Wąbrzeźno. Na mocy ustawy z dnia 24 lipca 1998 roku z dawnych województw: bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego powstało województwo kujawsko-pomorskie, do którego oczywiście zakwalifikowano Wałycz. Taki stan rzeczy utrzymywał się do końca 2016 roku, bowiem od 1 stycznia 2017 roku gmina wiejska Wąbrzeźno zmieniła nazwę na Gminę Ryńsk, która objęła swym zasięgiem również Wałycz. W systemie administracyjnym Gminy Ryńsk Wałycz posiada statut sołectwa czyli jednostki pomocniczej gminy, a w jego skład wchodzi cała miejscowość. Organami sołectwa są: Zebranie Wiejskie jako organ uchwałodawczy oraz Sołtys jako organ wykonawczy. Sołtysa wspomaga Rada Sołecka składająca się z 3 osób.

Choć w praktyce Wałycz położony jest w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Wąbrzeźno, to biorąc pod uwagę centra miejscowości podaje się, że wieś znajduje się w odległości ok 4 km, na południowy-wschód od Wąbrzeźna oraz 1 km od stacji kolejowej Wąbrzeźno, łączącej Toruń z Olsztynem. Wieś sąsiaduje z kilkoma innymi miejscowościami: 

Granice wsi Wałycz (opracowanie własne)

od wschodu – wieś Niedźwiedź
od południa – wieś Wałyczyk
od północy – wieś Myśliwiec
od zachodu – miasto Wąbrzeźno
od południowego-zachodu – kolonia 
Młynik
od północnego- wschodu – wieś 
Jaworze

Położenie geograficzne Wałycza 
określają punkty:
53^o16'00,7'' szerokości geograficznej 
północnej
18°59'41,4'' długości geograficznej wschodniej

Współrzędne topograficzne określające miejscowość to
X=600188
Y=499656

Przez opisywany teren przebiega droga wojewódzka nr 534 łącząca Grudziądz i Rypin, przechodząca w centrum wsi oraz droga powiatowa prowadząca do miejscowości Wałyczyk o numerze 1723C. Istnieje również klika mniejszych dróg gminnych, których łączna długość wynosi 11,23 km[2].

Ścisły związek z układem komunikacyjnym przebiegającym przez miejscowość ma charakter osadniczy wsi. Mamy tu przykład typowej wsi przydrożnicowej, będącej zmodyfikowanym rodzajem ulicówki, w której zwarta zabudowa, znajduje się po obu stornach głównego szlaku przebiegającego przez miejscowość. Od głównej drogi odchodzą szlaki boczne, natomiast zabudowa, kierując się od szlaku głównego staje się coraz bardziej rozproszona. Historyczny układ osadniczy wsi został zachowany do dnia dzisiejszego.

Wałycz na GoogleMaps

---

[1] Na podst. CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO, Tom 1, Urząd Gminy Wąbrzeźno,

  Wąbrzeźno 2006

[2] Źródło: Urząd Gminy Ryńsk - stan na dzień 31.12.2009 r.