Położenie i status administracyjny

Wałycz jest miejscowością, która przez cały okres swojego istnienia, zarówno geograficznie, historycznie jak i kulturowo, nierozerwalnie związana jest z Ziemią Chełmińską, położoną pomiędzy trzema rzekami: Wisłą, Osą oraz Drwęcą w północno-środkowej Polsce. Innym określeniem tego regionu jest Pojezierze Chełmińskie lub Wysoczyzna Chełmińska z racji występowania wielu form

Zasięg Ziemi Chełmińskiej (źródło: www.pilot.pl)

charakterystycznych dla ostatniego zlodowacenia, określanego jako stadiał główny zlodowacenia Wisły. Po tym zjawisku do dzisiaj pozostało wiele form wskazujących na tego typu procesy. Należą do nich choćby takie formy pagórków polodowcowych jak moreny, kemy lub ozy, ale również systemy dolin rzecznych wyżłobione wodami pochodzącymi z topnienia lodowca oraz liczne jeziora wytopiskowe i mokradła. Pojezierze Chełmińskie jest obszarem słabo zalesionym, gdzie głównie w wyniku intensywnej gospodarki rolnej na przełomie wieków, to pola uprawne stanowią podstawową formę krajobrazu.

Pod względem administracyjnym od 1 stycznia 2017 roku sołectwo Wałycz, położone jest w granicach Gminy Ryńsk, w powiecie wąbrzeskim oraz podobnie jak znaczna część obszaru Ziemi Chełmińskiej w województwie kujawsko-pomorskim. Na przestrzeni ośmiu wieków istnienia, wskutek wielu wojen oraz licznych perturbacji terytorialnych, wieś znajdowała się w kilkunastu różnych jednostkach administracyjnych, w granicach różnych organów państwowych.

Wjazd do Wałycza od strony Wąbrzeźna (https://www.google.pl/maps)

W czasach, gdy teren ten zamieszkiwali Kujawianie, datowane są pierwsze osady położone w Wałyczu i wówczas obszar ten należał do kasztelanii chełmińskiej wchodzącej w skład monarchii piastowskiej. W granicach Zakonu Krzyżackiego w latach 1231-1466 Wałycz znajdował się w województwie lipienickim. W 1466 roku ziemie Zakonu Krzyżackiego jako prowincja Prus Królewskich została włączona do Królestwa Polskiego, a Wałycz znalazł się w województwie i powiecie chełmińskim. Po rozbiorach Królestwa Polskiego, Wałycz trafił pod panowanie Pruskie wchodząc w skład powiatu wąbrzeskiego, Rejencji kwidzyńskiej, by po latach niewoli w 1919 roku trafić do granic II Rzeczpospolitej Polskiej jako obszar dworski, wchodzący w skład wójtostwa Niedźwiedź, powiatu wąbrzeskiego, województwa pomorskiego. Po agresji niemieckiej w 1939 roku tereny te włączono do III Rzeszy, a sołectwo Wałycz znalazło się w gminie Wąbrzeźno-wieś, powiatu wąbrzeskiego, Rejencji kwidzyńskiej. Wraz z zakończeniem niemieckiej okupacji po 1945 roku przywrócono województwo pomorskie, a od roku 1950 województwo bydgoskie, gdzie Wałycz położony był w powiecie wąbrzeskim, nadal w gminie Wąbrzeźno-wieś. W roku 1954 po likwidacji gmin wiejskich, administracyjnie Wałycz włączono do gromady Myśliwiec, następnie w 1960 roku gromadę Myśliwiec włączono do gromady Wąbrzeźno-wieś. W roku 1975 utworzono województwo toruńskie, do którego należał Wałycz, który był częścią składową gminy Wąbrzeźno[1]. 
W styczniu 1986 roku miasto i gmina Wąbrzeźno zostały jak podają to źródła historyczne „scalone w atmosferze konfliktu” w jeden twór samorządowy. Staraniem ówczesnych radnych z terenu gminy już 27 maja 1990 roku doszło jednak do rozdziału jednostki na gminę Wąbrzeźno obejmującą tereny wiejskie i miasto Wąbrzeźno. Wałycz wówczas znalazł się w gminie wiejskiej Wąbrzeźno. Na mocy ustawy z dnia 24 lipca 1998 roku z dawnych województw: bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego powstało województwo kujawsko-pomorskie, do którego oczywiście zakwalifikowano Wałycz. Taki stan rzeczy utrzymywał się do końca 2016 roku, bowiem od 1 stycznia 2017 roku gmina wiejska Wąbrzeźno zmieniła nazwę na Gminę Ryńsk, która objęła swym zasięgiem również Wałycz. W systemie administracyjnym Gminy Ryńsk Wałycz posiada statut sołectwa czyli jednostki pomocniczej gminy, a w jego skład wchodzi cała miejscowość. Organami sołectwa są: Zebranie Wiejskie jako organ uchwałodawczy oraz Sołtys jako organ wykonawczy. Sołtysa wspomaga Rada Sołecka składająca się z 3 osób.

Choć w praktyce Wałycz położony jest w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Wąbrzeźno, to biorąc pod uwagę centra miejscowości podaje się, że wieś znajduje się w odległości ok 4 km, na południowy-wschód od Wąbrzeźna oraz 1 km od stacji kolejowej Wąbrzeźno, łączącej Toruń z Olsztynem. Wieś sąsiaduje z kilkoma innymi miejscowościami: 

Granice wsi Wałycz (opracowanie własne)

od wschodu – wieś Niedźwiedź
od południa – wieś Wałyczyk
od północy – wieś Myśliwiec
od zachodu – miasto Wąbrzeźno
od południowego-zachodu – kolonia 
Młynik
od północnego- wschodu – wieś 
Jaworze

Położenie geograficzne Wałycza 
określają punkty:
53^o16'00,7'' szerokości geograficznej 
północnej
18°59'41,4'' długości geograficznej wschodniej

Współrzędne topograficzne określające miejscowość to
X=600188
Y=499656

Przez opisywany teren przebiega droga wojewódzka nr 534 łącząca Grudziądz i Rypin, przechodząca w centrum wsi oraz droga powiatowa prowadząca do miejscowości Wałyczyk o numerze 1723C. Istnieje również klika mniejszych dróg gminnych, których łączna długość wynosi 11,23 km[2].

Ścisły związek z układem komunikacyjnym przebiegającym przez miejscowość ma charakter osadniczy wsi. Mamy tu przykład typowej wsi przydrożnicowej, będącej zmodyfikowanym rodzajem ulicówki, w której zwarta zabudowa, znajduje się po obu stornach głównego szlaku przebiegającego przez miejscowość. Od głównej drogi odchodzą szlaki boczne, natomiast zabudowa, kierując się od szlaku głównego staje się coraz bardziej rozproszona. Historyczny układ osadniczy wsi został zachowany do dnia dzisiejszego.

Wałycz na GoogleMaps

---

[1] Na podst. CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO, Tom 1, Urząd Gminy Wąbrzeźno,

  Wąbrzeźno 2006

[2] Źródło: Urząd Gminy Ryńsk - stan na dzień 31.12.2009 r.