Środowisko przyrodnicze

Środowisko przyrodnicze Wałycza podobnie jak i terenów go otaczających wykazuje się cechami krajobrazu młodoglacjalnego, powstałego w okresie ostatniego zlodowacenia Polski w czwartorzędzie i przekształcanego do czasów dzisiejszych. Cały obszar Ziemi Chełmińskiej charakteryzuje się występowaniem typowych form erozji i akumulacji lodowcowej, kształtującej się w okresie postoju i recesji lądolodu w fazie Vistulian (115 – 11,5 tyś lat temu). Jest to teren, w którym dominują wysoczyzny morenowe o średniej wysokości 110 m n.p.m., ze znacznie zróżnicowaną pokrywą glebową, porozcinane większymi i mniejszymi dolinami rzecznymi m.in. Drwęcy, Osy i Strugi Toruńskiej. Z racji występowania wielu rodzajów jezior i oczek wodnych o genezie związanej z działalnością lodowca, obszar ten określany jest również jako Pojezierze Chełmińskie.

Głównym okresem, w którym kształtowała się geologia i geomorfologia obszaru wsi był czwartorzęd, kiedy to podczas zlodowaceń tworzyły się osady do dziś zalegające na powierzchni ziemi. W wyniku nasuwania i topnienia lądolodu skandynawskiego działały procesy erozji i akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej, co doprowadziło do powstania form oraz osadów związanych z zanikiem ostatniego lądolodu podczas tzw. subfazy krajeńsko-wąbrzeskiej, około 17,2 tys. lat temu[1]. Północno-zachodnie tereny Wałycza pokryte są glinami zwałowymi oraz w niewielkim stopniu żwirami i glinami moren czołowych. Tereny zachodnie znajdujące się dzisiaj w bezpośrednim sąsiedztwie Wąbrzeźna to głównie piaski i żwiry lodowcowe, a w granicy ze Strugą Wąbrzeską, namuły den dolinnych wraz z zagłębieniami bezodpływowymi oraz torfy. Struga Wąbrzeska w okresie ostatniego zlodowacenia funkcjonowała jako koryto rzek odprowadzających wody roztopowe z czoła lodowca. Doprowadziło to do akumulowania na terenie dzisiejszej miejscowości, piasków i żwirów wodnolodowcowych oraz w minimalnym stopniu torfów i piasków zastoiskowych z mułkami[2].

Mapa geomorfologiczna

            Wałycz położony jest średnio na wysokości 102 m n.p.m. Deniwelacje terenu charakteryzują się, podobnie jak na całym tutejszym obszarze niewielkimi wartościami. Minimalna wysokość znajduje się w południowo-wschodniej części wsi i wynosi 96,6 m n.p.m. Wysokości te wzrastają w kierunku północnym w stronę Myśliwca i Jaworza, maksymalnie do 107,6 m n.p.m. Różnica między najwyżej, a najniżej położonym punktem w miejscowości wynosi zatem 11 m n.p.m., a centralna jej część, jaką jest „Osiedle Mieszkaniowe Wałycz” znajduje się na wysokości 100,2 m n.p.m. i wzrasta w kierunku „Osiedla Leśnego” do 102,1 m n.p.m. Tereny leśne położone są na wysokości od 98 m n.p.m. w południowej części, do ponad 107 m n.p.m. w części północnej.

Istnieje wiele czynników glebotwórczych, które mają decydujący wpływ na rodzaj powstałej gleby. W przypadku terenów Wałycza, do głównych należą rzeźba terenu, budowa geologiczna, układ sieci hydrologicznej oraz pokrycie terenu. W obrębie sandru wąbrzeskiego wykształciły się gleby bielicowe i bielice, powstałe na piaskach i żwirach wodnolodowcowych przy udziale roślinności borów.[3] Gleby te w 75% zajmują powierzchnię Wałycza. Charakterystyczną ich cechą jest występowanie w profilu poziomu bielicowania, który powstał wskutek wymycia związków glinu, żelaza, manganu w kwaśnym środowisku, jakie wytwarza rozkładająca się ściółka lasów iglastych. W części północnej występują gleby bielicowe luźne przechodzące w kierunku południowym w gleby bielicowe słabo gliniaste. Przy południowej granicy Wałycza z Wałyczykiem znajdują się bielice ciężkie, wytworzone na glinach zwałowych, natomiast w środowej części znajdują się bielice lekkie i średnie, które na północ od Wąbrzeźna i Wałycza zajmują ogromną powierzchnię[4]. 

Mapa glebowa

            Na terenach obejmujących granicami miejscowość Wałycz występuje jedno duże skupisko leśne, znajdujące się we wschodniej części miejscowości, oraz dwa drobniejsze w części południowej. Ogólnie kompleksy leśne na terenie Wałycza zajmują 360 ha co stanowi 37% ogólnej powierzchni wsi. W przypadku kompleksu leśnego we wschodniej części Wałycza to stanowi on ponad 95% ogólnej powierzchni leśnej miejscowości i podlega leśnictwu Dębowa Łąka, nadleśnictwu Golub-Dobrzyń. Ciągnie się on szerokim pasem od całej północnej granicy z wsią Jaworze, poprzez Osiedle Leśne Wałycz, zwężając się w kierunku Wałyczyka. Na terenie miejscowości występuje także sztucznie utworzony park wiejski o powierzchni 2,84 ha z 15 gatunkami drzew, w tym m.in. grabem zwyczajnym czy dębem szypułkowym.

Największy kompleks leśny Wąłycza

        Położenie Wałycza na obszarze erozji i akumulacji wodnolodowcowej powoduje występowanie osadów charakterystycznych dla tego typu obszarów. Dlatego głównie występują tutaj piaski i żwiry oraz w mniejszym stopniu gliny, które jednak nie są wykorzystywane jako surowiec eksploatacyjny. Jedynym cennym surowcem występującym na tym terenie są złoża torfowe, znajdujące się przy granicy z wsią Wałyczyk oraz we wschodniej części miejscowości. Złoże torfowe położone na granicy wsi Wałycz i Wałyczyk rozciąga się jednolitym i zwartym pasem o powierzchni około 80 ha[5]. Jak podaje Witalis Szlachcikowski w swojej kronice, złoże to określane jest jako „kopalnia węgla”. Torf pochodzący z tego złoża charakteryzuje się stosunkowo wysoką wartością ogrzewalną, a na jego ekskluzywność wpływa także nałożone prawo własności. Złoże to poddawane było eksploatacji, jednak nigdy na skalę przemysłową ze względu chociażby na płytkość. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wydobycie sięgało do 200 ton rocznie, ponieważ prowadzone było ręcznie, w oparciu o zachowanie stanu wartościowych łąk, które na tym obszarze były podstawą gospodarki opartej na uprawie i hodowli. W trakcie okupacji 1939-1945, niemieccy zarządcy gospodarstw po raz pierwszy zastosowali eksploatację maszynową, głównie do celów handlowych, a wydobycie sięgało wówczas od 500 do 800 ton rocznie. W roku 1951 Gminna Spółdzielnia wprowadziła nowy system eksploatacji za pomocą bagrownicy Schlickeysena, który pozwolił na wydobycie nawet do 1000 ton rocznie[6]. Dzisiaj złoże nie jest już eksploatowane na cele handlowe, znajduje się w rękach prywatnych i pełni rolę łąk i pastwisk dla gospodarki rolnej jaką uprawia na tym terenie człowiek. Jego wyeksploatowanie można określić na około 75%. Znacznie mniejsze złoże torfowe znajduje się we wschodniej części Wałycza, na terenach leśnych, przy granicy z wsią Niedźwiedź. Położone jest po obu stronach szosy prowadzącej do Wąbrzeźna i ma ono charakter porozrzucany w kilku niewielkich kompleksach, zajmując powierzchnię około 12 ha. Złoże to nigdy nie było eksploatowane i prawdopodobnie nigdy nie będzie, ponieważ nie przedstawia większej wartości użytkowej.

        Najcenniejszym przyrodniczo obszarem miejscowości Wałycz jest więc park podworski, położony w centralnej części wsi. Park założony został w XIX wieku i ma powierzchnię 2,84 ha, co sprawia że jest jednym z większych w gminie Wąbrzeźno. W parku występuje 15 gatunków drzew, w tym zabytkowa alejka z grabów. Na terenie parku znajduje się dworek, częściowo z XIX wieku, przebudowany w wieku XX, ogród, staw oraz mały kort tenisowy.

---

[1] MIKULSKI K. (red.), HISTORIA WĄBRZEŹNA Tom 1, Urząd Miejski, Wąbrzeźno 2005 
[2] Na podstawie Przeglądowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 200 000, ark. Toruń, 1978 
[3] BEDNAREK R., PRUSINKIEWICZ Z., GLEBY – Województwo toruńskie 
[4] Na podstawie Mapy gleb Polski w skala 1:300 000  
[5] Według: SZLACHCIKOWSKI W., „Kronika powiatu wąbrzeskiego 1945-1965”, Wąbrzeźno 1966 
[6] Według: SZLACHCIKOWSKI W., „Kronika powiatu wąbrzeskiego 1945-1965”, Wąbrzeźno 1966