W Gromadzie Wąbrzeźno-wieś (1965-1972)

Informacja o wyborach

   30 maja 1965 roku odbyły się kolejne wybory do Gromadzkich Rad Narodowych, poprzedzone silną akcją propagandową w ramach spotkań przedwyborczych. Głównymi obietnicami, które składano była dalsza elektryfikacja wsi, dostawy większej ilości traktorów związane ze zwiększeniem produkcji rolnej oraz zwiększenie uprawnień lokalnych administracji „aby to gromady a nie powiat decydowały”. Coraz silniejszą pozycję polityczno-społeczną zyskiwał PGR Wałycz, będąc przede wszystkim silnym narzędziem PZPR-u. Stąd jego przedstawiciel, kierownik Mieczysław Rudawski, reprezentujący Zjednoczone Stronnictwo Ludowe zasiadł w nowej Radzie. Do 30-to osobowej Rady z Wałycza również dostała się bezpartyjna Marianna Lewandowska. Tym samym Wacław Jeziorowski i Władysław Szulecki nie znaleźli się w składzie nowej rady. Wacław Jeziorski według informacji rodziny zmarł w niecały rok później, z powodu choroby nowotworowej, zatem można przyjąć, iż w ogóle przy wyborach 1965 roku nie kandydował. Władysław Szulecki z kolei pracował z radą w ramach komisji jako osoba pełniąca funkcję sołtysa, na którą został wybrany dokładnie rok wcześniej. Warto podkreślić, że nadal rada miała bardzo ograniczony wpływ na kształtowanie przestrzeni życiowej Gromady. We wrześniu 1967 roku z rady ustąpił Mieczysław Rudawski a jego miejsce zajął Ludwik Dziadosz z Jaworza. Rola radnych z największej wsi w Gromadzie była zatem w tej kadencji bardzo marginalna[1].

   Obok zorganizowanych form gospodarowania wynikających z procesu kolektywizacji, w  znacznej mniejszości ale funkcjonowały gospodarstwa indywidualne. Były one jednak rozdrobnione, co było efektem polityki władz centralnych, które ze względów ideologicznych utrudniały tworzenie silnych jednostek. W swojej pracy napotykali oni szereg problemów, który zaczynał się od wymogu dostaw obowiązkowych swoich produktów, od samego początku powodujący oburzenie rolników. Realizacje planów dostaw zbóż, ziemniaków, buraków czy innych produktów sięgały średnio około 85%. Ci, którzy dokonywali najwyższych dostaw mogli w pewnym sensie szczycić się tytułem najbardziej gospodarnego rolnika, lecz de facto nie był to laur, o który toczyła się choćby minimalna rywalizacja. Dodać należy iż w parze z tym, opornych gospodarzy spotykały dotkliwe szykany i represje. I tak w 1966 roku w Wałyczu największymi dostawami wykazał się Władysław Borowiec. Mechanizacja polskiej wsi w latach sześćdziesiątych dotyczyła w gruncie rzeczy jedynie form państwowych, skupionych w Bazach, Kółkach i PGR-ach. Indywidualni producenci rolni mieli bardzo ograniczony dostęp do tego tupu bazy. Problemem był również brak części i warsztatów do napraw ciągników, kombajnów i maszyn rolniczych. Ponadto niedostosowane były drogi budowane wcześniej pod lekki transport konny. Po przejeździe maszyn bardzo szybko ulegały zniszczeniu. Wiele do życzenia pozostawiała również kwestia przeszkolenia kierowców i operatorów. Spośród punktów zbytu dla lokalnych rolników ważną firmą była Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, która zajmowała się przerobem mleka. Do tego w Wąbrzeźnie działały Zakłady Młynarskie. W latach sześćdziesiątych uruchomiono również targowisko miejskie, gdzie mogli sprzedawać swoje plony[2].

   W kwestii drogownictwa panował istny nieład administracyjny. Do 1985 roku zarządzanie drogami w Polsce podlegało permanentnym reorganizacjom. Zmiany dokonywane były w zależności od czynników zewnętrznych, przede wszystkim takich jak: podział administracyjny Polski oraz system organów administracji rządowej i samorządowej, obarczony zadaniami w zakresie rozwoju kraju, regionów, województw, powiatów i gmin. Powiatowe zarządy dróg lokalnych (PZDL) organizowane przez prezydia powiatowych rad narodowych, na podstawie uchwały Nr 36/63 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów, z dnia 17 stycznia 1963, miały za zadanie intensyfikację rozbudowy oraz poprawę stanu sieci dróg i mostów lokalnych. Równolegle z wykonywaniem wyżej wymienionych zadań, dla potrzeb i utrzymania dróg lokalnych, powstawały bazy techniczne (budynki zarządów i zaplecza materiałowo-sprzętowe) [3]. Jedna z takich baz powstała w Wałyczu, na terenie po byłej szkole podstawowej. Baza ta miejscem gdzie pozyskiwano kruszywo do budowy i utrzymania dróg poprzez jego kruszenie. „Na terenie poszkolnym, pomiędzy blokami a Osiedlem leśnym kruszono kamień na drogi w latach 60-tych. Hałas był od tego i kurzyło się jakby się paliło. Bazę zlikwidowano dopiero jak zaczęto budować osiedle bloków i przeniesiono bliżej torów”[4]. Możliwe, że dzięki tej lokalizacji doszło do realizacji inwestycji polegającej na wyasfaltowaniu dzisiejszej drogi wojewódzkiej nr 543, w okresie do końca lat sześćdziesiątych. Z pewnością podobnie jak w przypadku innych dróg były budowane w ramach tzw. czynów społecznych.  

Lokalizacja bazy technicznej PZDL - 1969 rok

   W kadencji 1965-1969 udało się pobudować murowany sklep przy skrzyżowaniu obecnych ulic Myśliwieckiej i Zygmunta Działowskiego. Obiekt powstał w ramach sieci placówek handlu detalicznego Centralnego Związku Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska” i w gwarze mieszkańców na wiele długich lat funkcjonował jako „Spółdzielnia”. Dotychczas funkcjonowała jedynie „mała budka przy obecnej ulicy Zygmunta Działowskiego, naprzeciwko dzisiejszego sklepu”. Obiekt powstał według standardowego projektu jaki był realizowany przez „Gminną Spółdzielnię” na terenie całej Polski, w formie murowanego budynku w bryle prostopadłościanu z dwiema dużymi witrynami. W tylnej części budynku znajdowała się część socjalno-magazynowa oraz niewielka kotłownia. Obiekt w Wałyczu zajmował powierzchnię 90m². Funkcjonował do początków XXI wieku. 

Przykładowy projekt sklepu budowanego w ramach CZSR Samopomoc Chłopska - lata 60te

Widok sklepu w czerwcu 2012 roku.

   W 1968 roku na podstawie zapisów Uchwały nr 198 Rady Ministrów z dnia 12 lipca 1966 roku w sprawie ochrony użytków rolnych zmniejszono granice wielu miast w Polsce. Było to wynikiem realizacji programu przekazywania gruntów miejskich gromadom wiejskim, uzasadniając to lepszym przygotowaniem administracji gromad do nadzorowania gospodarki rolnej a w praktyce miało zwiększyć produkcję rolną. W Wąbrzeźnie użytki rolne stanowiły do 1968 roku 2/3 powierzchni miasta. W wyniku zmian do poszczególnych wsi przypadły grunty o powierzchni: Wałycz – 190,9 ha, Czystochleb – 252,8 ha, Cymbark – 44,7 ha, Sitno – 81 ha i Myśliwiec 135,8 ha. Wraz z wydzielanymi gruntami we wsiach wzrastała również liczba mieszkańców (w Wałyczu o 55 osób). Rolnicy z ulic Dworcowej i Dzierżyńskiego nie do końca godzili się z ta decyzją i odwoływali się od niej chcąc utworzyć swoje własne sołectwo, jednak nie udało im się tego celu osiągnąć. Warto wspomnieć, że rozważano wówczas przekazanie gromadzie terenów Dworca Głównego PKP, które trafiłby do granic administracyjnych Wałycza, jednak ostatecznie odstąpiono od tego pomysłu[5].

Bolesław Stanicki

   W 1968 roku odbyły się kolejne wybory sołeckie. Sołtysem Wałycza został Bolesław Stanicki, który po 10 latach zastąpił Władysława Szuleckiego. Stanicki to rolnik oraz lokalny działacz Frontu Jedności Narodowej, którego czynnie wspierali Zbigniew Stański (dyrektor PGR Wałycz) i Edmund Kryszewski (Kierownik Warsztatów PGR), członkowie Gromadzkiego Komitetu FJN. Bolesław Stanicki był właścicielem 9 hektarowego gospodarstwa indywidualnego, które w 1971 roku osiągnęło status gospodarstwa demonstracyjnego, w którym prowadzono wzorcową plantację żyta[6]. Gospodarstwa tego typu z założenia organizowały pokazy i szkolenia praktyczne dla rolników. Gospodarstwo w rękach rodziny funkcjonuje po dziś dzień i znajduje się przy ulicy Myśliwieckiej.

   Niecały rok później, w dniu 1 czerwca 1969 roku odbyły się ostatnie w historii gromady wybory do GRN. Do 26-osobowej Rady dostało się 4 mieszkańców Wałycza. Byli to Marianna Lewandowska i Henryk Motycki (oboje bezpartyjni), Leon Czerwiński (PZPR) oraz Mieczysław Rudawski (ZSL)[7]. Rok 1969 to również data, gdy w wyniku starań wąbrzeskiego Towarzystwa Kulturalnego im. Mikołaja Ryńskiego ulicę Dworcową prowadzącą z centrum Wąbrzeźna w kierunku stacji kolejowej, nazwano ulicą Wojciecha Kętrzyńskiego – znanego działacza społecznego i historyka, który związany był z ziemia wąbrzeską. W latach 1871-1873 kiedy to gościł w Wałyczu u ziemianina Zygmunta Działowskiego.[8]

Leon Czerwiński i Henryk Motycki

   12 grudnia 1970 roku I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka w przemówieniu radiowo-telewizyjnym poinformował Polaków o wprowadzanych zmianach cen towarów. Podwyżki objąć miały 45 grup artykułów, głównie spożywczych, pogarszając przede wszystkim sytuację najuboższych. Władze komunistyczne liczyły na to, że społeczeństwo pogodzi się wkrótce z nowymi cenami, ale stało się jednak inaczej. 14 grudnia 1970 roku w Stoczni Gdańskiej wybuchł strajk wywołany ogłoszonymi podwyżkami na artykuły pierwszej potrzeby, zwłaszcza na żywność. Rozpoczął on falę strajków i manifestacji ulicznych, które objęły większość Wybrzeża i przybrały charakter powstania robotniczego, krwawo stłumionego przez komunistyczne władze.[9] Przez kolejne dni strajki wybuchały w kolejnych miastach Wybrzeża i choć mieszkańcy Wąbrzeźna i okolic z zapartym tchem przyglądali się krwawemu tłumieniu protestów, to w regionie Grudzień 1970 roku, przeszedł bez echa.

   W dniu 1 stycznia 1972 roku zlikwidowano gromadę Zieleń i w całości włączono ją do gromady Wąbrzeźno. Wynikiem tego Wałyczyk znalazł się z powrotem w tej samej jednostce administracyjnej, co Wałycz. Siedziba połączonych gromad pozostała w Wąbrzeźnie, a skład rady GRN poszerzył się do 43 członków[10]. Na mocy uchwały Nr XVII/88/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 6 grudnia 1972 roku w sprawie utworzenia gmin w województwie bydgoskim w dniu 31 grudnia 1972 roku Gromada Wąbrzeźno-wieś zakończyła swoje istnienie.

---

[1] Na podstawie CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO Tom 2, Wąbrzeźno, 2007

[2] Na podstawie CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO Tom 2, Wąbrzeźno, 2007

[3] Włodzimierz Walerych, Zarządzanie drogami publicznymi w latach 1945–2017 [w] „Drogownictwo” 12/2017

[4] Na podstawie relacji mieszkańców.

[5] Na podstawie CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO Tom 2, Wąbrzeźno, 2007

[6] Na podstawie CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO Tom 2, Wąbrzeźno, 2007

[7] Na podstawie CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO Tom 2, Wąbrzeźno, 2007

[8] Na podstawie CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO Tom 2, Wąbrzeźno, 2007

[9] https://dzieje.pl/wideo/grudzien-1970

[10] Na podstawie CZAJA R. (red.), HISTORIA GMINY WĄBRZEŹNO Tom 2, Wąbrzeźno, 2007